Wprowadzenie do Menopauzy

Menopauza to naturalny proces biologiczny, który oznacza koniec okresu rozrodczego kobiety. Definiowana jest jako trwałe ustanie miesiączek przez okres co najmniej 12 kolejnych miesięcy, bez innych przyczyn patologicznych lub fizjologicznych. Średni wiek wystąpienia menopauzy w Polsce wynosi 51 lat, choć może wahać się od 45 do 55 roku życia.

Etapy przejścia menopauzalnego

Perimenopauza (faza przejściowa):

• Rozpoczyna się 2-8 lat przed menopauzą
• Charakteryzuje się nieregularnymi cyklami miesiączkowymi
• Poziom estrogenów zaczyna się wahać
• Mogą pojawić się pierwsze objawy: uderzenia gorąca, zaburzenia snu

Menopauza właściwa:

• Diagnozowana retrospektywnie po 12 miesiącach amenorrhea
• Poziom FSH > 30 mIU/ml
• Poziom estradiolu < 30 pg/ml

Postmenopauza:

• Okres po ustaniu miesiączek
• Wczesna postmenopauza: 5-8 lat po menopauzie
• Późna postmenopauza: powyżej 8 lat po menopauzie

Objawy Menopauzy

Objawy naczynioruchowe (wazomotoryczne)

Najczęstsze i najbardziej charakterystyczne objawy menopauzy, dotyczące 75-80% kobiet.

Uderzenia gorąca (hot flashes):

• Nagłe uczucie intensywnego ciepła, głównie w górnej części ciała
• Czas trwania: 1-5 minut
• Częstość: od kilku dziennie do kilkudziesięciu
• Mogą występować przez 7-10 lat po menopauzie
• Mechanizm: zaburzenie termoregulacji w podwzgórzu

Nocne poty:

• Intensywne pocenie się w nocy
• Prowadzą do zaburzeń snu
• Mogą wymagać zmiany pościeli

Objawy urogenitalne (GSM – Genitourinary Syndrome of Menopause)

Zespół objawów związanych z atrofią błon śluzowych układu moczowo-płciowego.

• Suchość pochwy (dotyka 50-60% kobiet)
• Dyspareunię (ból podczas stosunku)
• Świąd i pieczenie w okolicy intymnej
• Częstomocz i parcia naglące
• Nawracające infekcje dróg moczowych
• Obniżenie libido

Objawy psychiczne i poznawcze

• Wahania nastroju i drażliwość
• Stany lękowe i depresyjne
• Problemy z koncentracją i pamięcią („mgła mózgowa”)
• Bezsenność i zaburzenia snu
• Zmniejszona pewność siebie

Objawy somatyczne

• Bóle stawów i mięśni
• Przyrost masy ciała (szczególnie w okolicy brzucha)
• Zmiany skórne (suchość, zmarszczki, utrata elastyczności)
• Wypadanie włosów i łamliwość paznokci
• Kołatania serca
• Bóle głowy

Diagnostyka Menopauzy

Wywiad lekarski

Podstawowe elementy wywiadu obejmują:

• Historia miesiączkowania (regularność, ostatnia miesiączka)
• Występowanie objawów naczynioruchowych
• Objawy urogenitalne
• Stan psychiczny i jakość snu
• Historia rodzinna (wiek menopauzy u matki/sióstr)
• Przebyte choroby i operacje
• Stosowane leki i suplementy

Badania laboratoryjne

Panel hormonalny:

Dodatkowe badania:

• Profil lipidowy (cholesterol całkowity, LDL, HDL, trójglicerydy)
• Glukoza na czczo i HbA1c
• Densytometria kości (DEXA)
• Morfologia krwi
• Witamina D3

Skale oceny objawów

Do standaryzowanej oceny nasilenia objawów stosuje się:

• Skala Kuppermana: ocenia 11 objawów, wynik 0-51 punktów
• MRS (Menopause Rating Scale): 11 objawów w 3 domenach
• MENQOL: kwestionariusz jakości życia
• WHQ (Women’s Health Questionnaire): 36 pytań

Metody Leczenia

Hormonalna Terapia Zastępcza (HTZ)

HTZ pozostaje złotym standardem w leczeniu objawów naczynioruchowych i GSM.

Rodzaje terapii:

• Monoterapia estrogenowa: dla kobiet po histerektomii
• Terapia estrogenowo-progestagenowa: dla kobiet z macicą
• Tibolon: syntetyczny steroid o działaniu estrogenowym, progestagenowym i androgenowym

Drogi podania:

• Doustna: tabletki (najpowszechniejsza)
• Przezskórna: plastry, żele (mniejsze ryzyko zakrzepowe)
• Dopochwowa: globulki, kremy, pierścienie (dla objawów GSM)
• Domięśniowa: iniekcje depot

Wskazania do HTZ:

• Umiarkowane do ciężkich objawy naczynioruchowe
• Zespół urogenitalny menopauzy
• Przedwczesna menopauza (POI)
• Profilaktyka osteoporozy

Przeciwwskazania bezwzględne:

• Rak piersi lub endometrium
• Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
• Choroba wieńcowa lub udar mózgu
• Aktywna choroba wątroby
• Niewyjaśnione krwawienie z dróg rodnych

Terapie niehormonalne

Leki na receptę:

• SSRI/SNRI: paroksetyna, wenlafaksyna – skuteczne w uderzeniach gorąca
• Gabapentyna/Pregabalina: dla uderzeń gorąca i zaburzeń snu
• Klonidyna: agonista alfa-2, alternatywa przy przeciwwskazaniach
• Ospemifene: SERM dla dyspareunia
• Fezolinetant: antagonista NK3R (nowy lek)

Preparaty miejscowe:

• Nawilżacze i lubrykanty dopochwowe
• Kwas hialuronowy dopochwowo
• Preparaty z laserem CO2 lub radiofrekwencją

Fitoterapia i suplementacja

• Izoflawony sojowe: 40-80 mg/dobę
• Pluskwica groniasta (Cimicifuga): 20-40 mg/dobę
• Koniczyna czerwona: 40-160 mg izoflaonów/dobę
• Witamina E: 400-800 IU/dobę
• Witamina D3: 2000-4000 IU/dobę
• Wapń: 1000-1200 mg/dobę
• Magnez: 300-400 mg/dobę

Modyfikacja stylu życia

• Regularna aktywność fizyczna (150 min/tydzień)
• Dieta śródziemnomorska bogata w fitoestrogeny
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała
• Ograniczenie alkoholu i kofeiny
• Zaprzestanie palenia
• Techniki relaksacyjne (joga, mindfulness)
• Higiena snu

Powikłania Długoterminowe i Profilaktyka

Osteoporoza

• Spadek gęstości mineralnej kości o 2-3% rocznie w pierwszych 5-7 latach
• Zwiększone ryzyko złamań kręgosłupa, biodra, nadgarstka
• Profilaktyka: suplementacja Ca + D3, aktywność fizyczna, HTZ, bisfosfoniany

Choroby układu sercowo-naczyniowego

• Wzrost ryzyka chorób serca po menopauzie
• Niekorzystne zmiany profilu lipidowego
• Profilaktyka: kontrola ciśnienia, lipidów, glukozy, zdrowy styl życia

Zmiany metaboliczne

• Zwiększona insulinooporność
• Redystrybucja tkanki tłuszczowej (typ brzuszny)
• Zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2

Podsumowanie

Menopauza to naturalny etap w życiu każdej kobiety, który wymaga indywidualnego podejścia diagnostyczno-terapeutycznego. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie objawów, właściwa diagnostyka i dobór optymalnej metody leczenia. Współczesna medycyna oferuje szeroki wachlarz możliwości terapeutycznych, od hormonalnej terapii zastępczej po alternatywne metody leczenia. Ważna jest również profilaktyka powikłań długoterminowych oraz edukacja pacjentek w zakresie zdrowego stylu życia.

Kluczowe przesłania:

• Menopauza to nie choroba, ale naturalny proces wymagający uwagi
• Indywidualizacja terapii jest kluczem do sukcesu
• HTZ jest bezpieczna i skuteczna dla odpowiednio dobranych pacjentek
• Styl życia ma ogromne znaczenie w łagodzeniu objawów
• Regularna kontrola lekarska jest niezbędna