Kalendarz Zdrowej Kobiety
Medycyna potrafi leczyć wiele z chorób, ale jest też znacznie skuteczniejsza w zapobieganiu rozwojowi zagrażających życiu chorób. Warunek jest tylko jeden: pacjentki muszą się regularnie badać. Jakie badania trzeba wykonywać? Przedstawiamy kompleksowy poradnik.
Chcę zacząć współżyć
Dobrą praktyką jest, by każda młoda młoda kobieta, która planuje rozpoczęcie życia intymnego, spotkała się i porozmawiała z ginekologiem na temat profilaktyki oraz metod antykoncepcji. Zawsze lepiej zdobywać fachową wiedzę od lekarza niż z forów internetowych.
Antykoncepcja – jaką metodę wybrać? Dowiesz się z naszego specjalnego artykułu.
Po co badanie we wziernikach na fotelu ginekologicznym?
Każda kobieta w wieku rozrodczym, która miesiączkuje, powinna się raz w roku udać na kontrolne badanie ginekologiczne, które składa się z badania we wziernikach na fotelu ginekologicznym oraz badania dwuręcznego.
Podczas badania we wziernikach i przy odpowiednim oświetleniu, lekarz uzyskuje wiele informacji o szyjce macicy, nabłonku szyjki macicy oraz nabłonku płaskim pochwy. Wiemy, że wirus HPV wywołuje raka szyjki macicy.
Jednak jest wiele chorób, w przypadku których jedynym badaniem przesiewowym jest właśnie badanie ginekologiczne. Tylko tak można zobaczyć, czy coś niepokojącego dzieje się w pochwie czy sromie. Nie wolno więc zaniedbywać tego badania. Teraz wzierniki są już plastikowe, znacznie bardziej komfortowe dla pacjentki.
USG
Lekarz ginekolog zwykle w trakcie wizyty wykonuje także USG przezpochwowe narządu rodnego. Ocenia macicę, endometrium, czyli błonę śluzową jamy macicy, patrzy, czy nie ma polipów, ocenia mięsień macicy, zwraca uwagę na to, czy nie pojawiają się mięśniaki. To jest ważne. Wyobraźmy sobie sytuację, że np. 35-letnia pacjentka, która od dawna stara się zajść w ciążę, nie badała się regularnie i teraz ma już mięśniaki, które trzeba usunąć podczas regularnej operacji, podczas gdy jeszcze kilka lat temu, gdy były mniejsze, mogła się ich pozbyć w małoinwazyjnym zabiegu w histeroskopii, którą odczarowujemy dla Was w naszym specjalnym artykule
Szyjka macicy
Jeśli chodzi o profilaktykę raka szyjki macicy, to od 2021 roku każda kobieta jako badanie pierwszego rzutu powinna mieć zaoferowane badanie wykrywające DNA wirusa HPV (do tego czasu głównym badaniem przesiewowym była cytologia).
Dlaczego HPV? Raka szyjki macicy wywołuje wirus HPV. Badanie wykrywające jego DNA ma czułość niemal 100%. Jeśli pacjentka nie ma wirusa HPV, to kolejne badanie spokojnie może zrobić za 3, a nawet 5 lat. Jeśli jednak jest zarażona wirusem na podstawie tego samego wymazu, bez konieczności kolejnego przyjścia do ginekologa, lekarz w porozumieniu z pacjentką może zlecić cytologię płynną (LBC – ang. liquid based cytology).
Jakie badania pomagają wykryć stany przedrakowe szyjki macicy?
Choć badanie HPV jest badaniem bardzo dobrym, to nie dla wszystkich pacjentek. W grupie młodych kobiet, między 20 a 30 rokiem życia, lepiej wykonywać cytologię płynną, ponieważ obecność infekcji wirusa HPV w tej grupie wiekowej, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, jest bardzo wysoka. Szacuje się, że 80% osób aktywnych seksualnie osób zetknie się w wirusem HPV w ciągu całego swojego życia, ale u większości osób po mniej więcej dwóch latach system immunologiczny zwalcza wirusa. Jedynie u 20% osób infekcja HPV zmieni się w przewlekłą infekcję, która nieleczona wywołuje raka szyjki macicy.
Dlatego zaleca się, by do 30 r.ż. (gdy przeważnie mamy znacznie więcej partnerów seksualnych) wykonywać cytologię płynną, a od 30 r.ż. co trzy lata badanie na obecność wirusa HPV. Takie badanie w projekcie BadamHPV.pl można wykonać we własnej łazience, ma ono identyczną czułość, jak to pobrane w gabinecie lekarskim.
Są też państwa w Europie, które rekomendują co-testing, czyli łącznie badania HPV i cytologii płynnej. Oznaczanie HPV ma wysoką czułość, ale dużo niższą specyficzność do choroby, gdyż wykrywa tylko czynnik wykrywający chorobę, a nie chorobę (wiemy, że mamy HPV, ale nie wiemy, czy rozpoczął on już zmiany komórek), natomiast cytologia płynna ma niższą czułość, gdyż około 70%, ale ma bardzo dużą specyficzność do choroby, czyli jeśli już wychodzi nieprawidłowa, to raczej mamy do czynienia z chorobą. Dlatego te badania tak dobrze się uzupełniają.
Jak często badać piersi?
Tutaj dzielimy pacjentki na dwie grupy, te nie będące w grupie ryzyka i te będące.
W grupie ryzyka są pacjentki, których bliscy członkowie rodziny przed 50 rokiem życia chorowali na: nowotwór piersi, narządu rodnego (głównie endometrium), raka jelita grubego lub jajnika. Przyjmuje się, że te nowotwory są powiązane rodzinnie. W tym przypadku pacjentka powinna być pod wnikliwą opieką lekarza.
Jeśli pacjentka nie jest w grupie ryzyka, to od 25 roku życia powinny być wykonywane raz w roku USG, a raz miesiącu samobadanie piersi.
Jak wykonywać samobadanie piersi?
Najlepiej samobadanie piersi rozpocząć po wykonanym USG, wtedy wiemy, że wszystkie struktury, które są w piersiach są prawidłowe. I jeśli za kilka miesięcy znajdziemy w piersiach nowe struktury, to jest znak, że trzeba się natychmiast udać do ginekologa.
Samobadanie piersi najlepiej wykonać w wannie. Jeśli nie mamy wanny, to wtedy smarujemy piersi kremem i również wykonujemy badanie leżąc.
- Obie ręce za głowę.
- Prawą ręką badamy lewą pierś. Lewa ręka zostaje za głową. I na odwrót.
- Nie ma znaczenia, jakie są to ruchy. Mogą być okrężne. Najlepiej z góry na dół. Ręce kładziemy na skórze piersi płasko (nie badamy tylko czubkami palców, czy opuszkami).
Dlaczego samobadanie piersi jest takie ważne?
Niestety statystyka raka piersi jest przerażająca – 1 na 8 do 9 kobiet może zachorować na raka piersi, i choroba ta rozwija się bardzo szybko, w przeciwieństwie do raka szyjki macicy, tutaj rok odstępu między badaniami, to jest bardzo dużo. Może być taka sytuacja, że 1 stycznia pacjentka wykonała USG, choroba zaczęła się tuż po badaniu USG, a do następnego stycznia będzie na tyle duży guz w piersi, że nie trzeba będzie robić USG, bo będzie go widać przez skórę. Dlatego kluczowe jest samobadanie piersi. Większość pacjentek, które przechodzą obronną ręką przez tą chorobę, nawet z zachowaniem piersi, tylko z usunięciem jej fragmentu, to są pacjentki, które sobie same te zmiany zdiagnozowały.
Mammografia
Od około 45 roku życia piersi stają się mniej gruczołowe i bardziej tłuszczowe, i dla piersi tłuszczowych badaniem czulszym i bardziej wiarygodnym niż USG jest mammografia.
Od 50 roku życia, kiedy często kobieta już nie miesiączkuje, można wykonać bezpłatną mammografię w ramach świadczeń NFZ. Nie należy się bać tego badania. Mammografy są już cyfrowe. Nie emitują dużej ilości fal radiologicznych. Zdarza się się, że wykonuje się mammografię również w ciąży u pacjentki, u której stwierdza się podejrzane zmiany.
Czy badać się ginekologicznie po menopauzie?
W Polsce statystycznie kobiety mają ostatnią miesiączkę w wieku 51 lat, ale każdy nasz narząd starzeje się w różnym tempie, nie zawsze zgodnie z PESELEM. Zdarzają się pacjentki, które i w wieku 30 lat mają jajniki tak osłabione, że miesiączki są coraz słabsze, a w wieku 38 lat przestają miesiączkować. Ta jednostka chorobowa nazywa się: przedwczesne wygaszenie funkcji jajników. I wtedy możemy uzupełniać hormony. Brak hormonów powoduje nie tylko nerwowość, uderzenia gorąca, napady potliwości, odwapnienie kości, ale również zwiększają ryzyko niedokrwiennej choroby serca.
Po menopauzie nadal raz w roku badamy się ginekologicznie. Podejście takie, że “już urodziłam dzieci i po co mam chodzić do ginekologa”, może skończyć się tragicznie. Z wiekiem rośnie ryzyko zachorowania na raka jajnika i endometrium. Żaden z tych nowotworów nie daje wczesnych objawów.
Rak endometrium
Przykład: jeśli kobieta po 50 r.ż., która nie krwawi będzie się badać regularnie, lekarz zauważy w USG, że endometrium ma 8 mm, chociaż powinno mieć 4 mm. Reagując na tak wczesnym etapie można usunąć macicę laparoskopowo, bez otwierania brzucha. Usuwamy macicę i pacjentka nie musi przyjmować chemii ani radioterapii, jest wyleczona z raka. Jeśli zgłosi się dopiero w momencie, gdy będzie krwawić, może się okazać, że jest to śmiertelne stadium choroby.
Generalnie zawsze w przypadku jakichkolwiek plamień i krwawień po menopauzie powinna się zapalić nam czerwona lampka i natychmiast powinniśmy iść do ginekologa. Ginekolog zrobi USG, prawdopodobnie wykona też histeroskopię i pobierze biopsję, by mieć pewność, że nie rozwija się rak.
Więcej o histeroskopii przeczytasz w naszym specjalnym wpisie na blogu.
Etapy raka endometrium
Pierwszy etap raka endometrium to jest tzw. rozrost prosty. Endometrium jest prawidłowe, ale rośnie za bardzo. Możemy to leczyć farmakologicznie, hormonalnie lub wkładką wewnątrzmaciczną, która miejscowo wydziela hormon. Endometrium nie będzie już przyrastało i nie rozwinie się rak. Trzeba jednak to “wyłapać” w USG, pobrać biopsję, by upewnić się, że jest to właśnie rozrost prosty.
Kolejny etap to rozrost atypowy, a kolejny to już rak.
Kto jest szczególnie narażony na rozwój raka endometrium?
Poniższe choroby zwiększają ryzyko zachorowania na raka endometrium u kobiet powyżej 50 roku życia:
- nadwaga i otyłość (- tkanka tłuszczowa przejmuje funkcję gruczołu. Powstają w niej estrogeny, a to właśnie pod wpływem estrogenów rośnie endometrium)
- nadciśnienie,
- cukrzyca,
- insulinoporność
- rzadkie miesiączki (poniżej 10 w roku)
- zespół PCOS
Narażone są również pacjentki, które nie rodziły dzieci.
Rak jajnika
Rak jajnika również nie daje objawów. A przynajmniej objawy są bardzo niespecyficzne. Przede wszystkim jest to pełność w podbrzuszu, niestrawność. Często pierwszym objawem jest bardzo dynamicznie powiększający się obwód brzucha, to może świadczyć o wodobrzuszu. Niestety rak jajnika to cichy zabójca, w przeciwieństwie do szyjki macicy jajnika nie da się dotknąć, zobaczyć bezpośrednio, nie da się pobrać z niego próbki, nie ma takich badań przesiewowych jak DNA HPV czy cytologia. Jest to bardzo groźna i podstępna choroba, która rozwija się szybko i na wczesnym etapie można ją zobaczyć tylko w USG i tylko chodząc regularnie do ginekologa. I na raka jajnika nie chorują tylko starsze osoby, ale zdarza się, że z tego powodu umierają kobiety w wieku rozrodczym.
Warto zapobiegać, by nie leczyć. Do zobaczenia w FemiMea!
Dr Beata Dawiec, ginekolog zajmująca się diagnostyką i leczeniem patologii szyjki macicy, prowadzeniem ciąży oraz badaniami prenatalnymi. Na codzień wykonuje usg, kolposkopię i histeroskopię
